رسپریدون یکی از داروهای پرکاربرد در درمان بیماری‌های روان‌پزشکی است؛ دارویی که شاید برای بسیاری از افراد، به‌ویژه کسانی که با اختلالات روانی خود یا عزیزانشان درگیر هستند، نامی آشنا باشد. اما آنچه کمتر به آن توجه می‌شود، عوارض، تداخلات، نحوه مصرف صحیح و حتی احتمال وابستگی به این داروست.
اگر شما یا کسی از اطرافیانتان در حال مصرف رسپریدون هستید یا تجربه‌ای در این زمینه دارید، این مقاله میتواند پاسخ بسیاری از پرسش‌های مهم ذهن شما باشد. در ادامه خواهید فهمید رسپریدون دقیقاً چیست، چه زمانی مفید و چه زمانی خطرناک است، و چگونه می‌توان مصرف آن را به‌درستی مدیریت یا ترک کرد.
قرص رسپریدون چیست؟
رسپریدون (Risperidone) یک داروی روان‌پزشکی است که برای درمان برخی از اختلالات ذهنی و رفتاری تجویز می‌شود. این دارو با اثر بر مواد شیمیایی خاصی در مغز مانند دوپامین و سروتونین (دو ماده‌ای که نقش مهمی در خلق‌وخو، افکار و رفتار دارند)، باعث تعادل این مواد شده و به بهبود علائم بیماری کمک می‌کند.
رسپریدون بیشتر برای درمان بیماری اسکیزوفرنی (نوعی بیماری روانی که فرد ممکن است دچار توهم، هذیان یا رفتارهای عجیب شود) استفاده می‌شود. همچنین در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی (بیماری‌ای که فرد دوره‌هایی از افسردگی و دوره‌هایی از شیدایی یا سرخوشی شدید را تجربه می‌کند)، به‌ویژه در زمان‌هایی که فرد دچار مانیا (حالت شیدایی یا انرژی و تحریک‌پذیری بیش از حد) است، تجویز می‌شود.
علاوه بر این، رسپریدون در کودکان و نوجوانانی که دچار اوتیسم هستند و رفتارهایی مانند تحریک‌پذیری زیاد، پرخاشگری یا بی‌قراری دارند نیز ممکن است مفید باشد. به‌طورکلی، این دارو به تنظیم رفتار و افکار کمک می‌کند و علائمی مانند توهم، پرخاشگری یا بی‌قراری را کاهش می‌دهد. البته باید توجه داشت که استفاده از آن حتماً باید زیر نظر پزشک متخصص باشد.
اشکال دارویی رسپریدون
رسپریدون در چند شکل مختلف دارویی تولید می‌شود تا متناسب با شرایط بیمار و نیاز درمانی، پزشک بتواند مناسب‌ترین گزینه را تجویز کند. این اشکال شامل موارد زیر هستند:
- قرص رسپریدون معمولی:
رایج‌ترین شکل مصرف رسپریدون است. این قرص‌ها در دوزهای مختلفی تولید می‌شوند مثل ۰.۵، ۱.۲، ۳ و ۴ میلی‌گرم که پزشک بسته به شرایط بیمار دوز مناسب را انتخاب می‌کند. - قرص خوراکی بازشونده سریع رسپریدون (ODT):
این نوع قرص‌ها روی زبان قرار می‌گیرند و خیلی سریع در دهان حل می‌شوند، بدون نیاز به بلعیدن با آب. این نوع قرص‌ها برای کسانی که مشکل در بلع دارند یا از خوردن دارو خودداری می‌کنند (مثل برخی کودکان یا بیماران روان‌پریش) مناسب است. دوزهای آن مانند قرص معمولی است. - رسپریدون سوسپانسیون خوراکی:
یک نوع مایع دارویی است که هر میلی‌لیتر آن حاوی ۱ میلی‌گرم رسپریدون است. این شکل برای کودکانی که نمی‌توانند قرص بخورند یا برای تنظیم دقیق دوز دارو استفاده می‌شود. - آمپول تزریقی طولانی اثر رسپریدون (با نام تجاری Risperdal Consta):
این دارو بهصورت تزریقی هر دو هفته یک‌بار توسط پزشک یا پرستار تزریق می‌شود. دوزهای آن شامل ۱۲.۵، ۲۵.۳۷. ۵ و ۵۰ میلی‌گرم است. این نوع دارو برای بیمارانی استفاده می‌شود که در مصرف روزانه قرص مشکل دارند یا احتمال فراموش‌کاری در آن‌ها زیاد است، و با تزریق منظم، دارو به طور پیوسته وارد بدن می‌شود.
کاربرد درست داروی رسپریدون (تحتنظر و تجویز پزشک)
رسپریدون باید همیشه طبق دستور پزشک مصرف شود، چرا که مقدار و نحوه مصرف آن بسته به نوع بیماری، سن، وزن و شرایط جسمی بیمار متفاوت است. در ادامه به کاربردهای رایج این دارو اشاره می‌کنیم:
- درمان اسکیزوفرنی در بزرگسالان
درمان معمولاً با دوز کم شروع می‌شود تا بدن به دارو عادت کند. پزشکان اغلب با ۱ میلی‌گرم دوبار در روز (صبح و شب) شروع می‌کنند. سپس اگر نیاز باشد، به‌تدریج دوز را افزایش می‌دهند تا به دوز مؤثر یعنی ۴ تا ۶ میلی‌گرم در روز برسند.
(اسکیزوفرنی یک بیماری روانی است که با توهم، هذیان، یا رفتارهای غیرعادی همراه است.) - درمان فاز مانیا در اختلال دوقطبی
در این حالت، بیمار دچار هیجان، بی‌خوابی، یا رفتارهای پرخطر می‌شود. رسپریدون ممکن است بهتنهایی یا همراه با داروهای دیگر مانند لیتیوم یا والپروات تجویز شود. دوز معمول آن بین ۲ تا ۳ میلی‌گرم در روز است.
(مانیا یعنی حالت سرخوشی غیرطبیعی، پرحرفی، بی‌خوابی و تحریک‌پذیری شدید.)
کاهش تحریک‌پذیری در کودکان مبتلا به اوتیسم (بیش از ۵ سال)
این دارو در کودکانی که رفتارهایی مثل پرخاشگری، جیغ‌زدن‌های مکرر یا حرکات بی‌قرار دارند، میتواند مؤثر باشد. دوز مصرفی بین ۰.۵ تا ۳ میلی‌گرم در روز است و بر اساس وزن و شرایط کودک تنظیم می‌شود.
عوارض مصرف رسپریدون
مثل بسیاری از داروهای روان‌پزشکی، رسپریدون هم ممکن است عوارضی ایجاد کند. البته همه افراد این عوارض را تجربه نمی‌کنند و شدت آن‌ها در هر فرد میتواند متفاوت باشد. در ادامه مهم‌ترین عوارض این دارو را توضیح می‌دهیم:
افزایش وزن و مشکلات متابولیک
یکی از شایع‌ترین عوارض رسپریدون افزایش وزن است. در بعضی افراد، این دارو باعث افزایش اشتها، چاقی، بالارفتن قند و چربی خون می‌شود. این وضعیت به نام سندرم متابولیک شناخته می‌شود که در صورت بی‌توجهی میتواند خطر دیابت و بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.
افزایش پرولاکتین و مشکلات هورمونی
رسپریدون ممکن است سطح هورمونی به نام پرولاکتین را در بدن بالا ببرد. این میتواند باعث قطع یا نامنظم شدن قاعدگی در زنان، ترشح شیر از سینه (حتی بدون بارداری یا شیردهی)، و ژنیکوماستی (بزرگ‌شدن غیرطبیعی سینه در مردان) شود.
خواب‌آلودگی، سرگیجه و افت فشار هنگام بلندشدن
برخی افراد بعد از مصرف دارو دچار خواب‌آلودگی یا سرگیجه می‌شوند، به‌ویژه هنگام بلندشدن سریع از حالت نشسته یا خوابیده. این وضعیت ممکن است به دلیل افت فشارخون وضعیتی باشد و بهتر است تغییر وضعیت بهآرامی انجام شود.
علائم حرکتی ناخواسته (علائم خارج‌هرمی)
رسپریدون ممکن است باعث حرکات غیرارادی یا ناراحت‌کننده شود. این شامل:
- لرزش دست یا پا
- آکاتیزیا (احساس بی‌قراری شدید و ناتوانی در نشستن یا آرام‌گرفتن)
- دیسکنزی دیررس (حرکات غیرقابل‌کنترل در صورت، لب‌ها، زبان یا دیگر قسمت‌های بدن که پس از مصرف طولانیمدت ممکن است ظاهر شود)
- افزایش خطر سکته مغزی در سالمندان مبتلا به زوال عقل (مثل آلزایمر)
- سندرم نورولپتیک بدخیم (نادر ولی خطرناک)
با علائمی مثل تب بالا، سفتی شدید عضلات، تپش قلب، فشارخون بالا یا پایین، و کاهش سطح هوشیاری همراه باشد. در صورت مشاهده این علائم، مصرف دارو باید بلافاصله متوقف شود و فرد باید فوراً به بیمارستان مراجعه کند.
نکته مهم: اگر در حین مصرف رسپریدون هر نوع علامت جدید، نگران‌کننده یا ناراحت‌کننده‌ای را تجربه کردید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. در بسیاری از موارد، تنظیم دوز یا جایگزینی دارو میتواند مشکل را حل کند.
تداخلات دارویی رسپریدون
اگر در حال مصرف رسپریدون هستید، باید خیلی مراقب مصرف هم‌زمان آن با داروهای دیگر باشید. بعضی داروها ممکن است باعث شوند رسپریدون بیش از حد در بدن باقی بماند یا خیلی زود از بدن دفع شود.
این موضوع میتواند باعث بروز عوارض خطرناک یا کاهش اثربخشی درمان شود. پس همیشه قبل از مصرف هر داروی جدید (حتی داروهای گیاهی یا بدون نسخه)، با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
در ادامه، مهم‌ترین داروهایی که با رسپریدون تداخل دارند را به زبان ساده معرفی می‌کنیم:
- داروهای ضدافسردگی مثل فلوکستین و پاروکستین
این داروها می‌توانند باعث شوند سطح رسپریدون در خون بالا برود، چون متابولیسم (سوخت‌وساز) آن را در بدن کند می‌کنند. در نتیجه ممکن است عوارضی مثل خواب‌آلودگی، لرزش یا گیجی بیشتر شود. اگر این داروها را مصرف می‌کنید، ممکن است پزشک دوز رسپریدون را کمتر کند. - داروهایی مثل کاربامازپین و ریفامپین
این داروها باعث می‌شوند بدن رسپریدون را سریع‌تر تجزیه و دفع کند، بنابراین اثر دارو کمتر می‌شود. ممکن است لازم باشد پزشک دوز رسپریدون را بالا ببرد یا داروی دیگری جایگزین کند تا درمان مؤثر بماند. - داروهایی که روی ضربان قلب اثر می‌گذارند
داروهایی مثل آمیودارون (برای مشکلات قلبی) یا بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها مثل اریترومایسین ممکن است همراه با رسپریدون باعث ایجاد آریتمی قلبی شوند (ضربان قلب خیلی کند یا سریع و نامنظم شود). اگر نیاز به مصرف این داروها دارید، پزشک ممکن است از شما بخواهد هرازگاهی نوار قلب (ECG) بگیرید. - داروهای مخصوص بیماری پارکینسون مثل لوودوپا و پرامی‌پکسول
این داروها کمک می‌کنند تا حرکات بیماران پارکینسونی بهتر شود، ولی رسپریدون ممکن است اثر آن‌ها را ضعیف کند. اگر هم‌زمان این داروها مصرف شود، ممکن است لرزش‌ها یا خشکی عضلات بیشتر شود. در چنین شرایطی، پزشک باید دوزها را تنظیم کند یا از ترکیب مناسب‌تری استفاده کند. - الکل و داروهای خواب‌آور یا مخدرها (مثل مورفین)
ترکیب رسپریدون با این مواد بسیار خطرناک است، چون ممکن است باعث خواب‌آلودگی شدید، کاهش فشارخون، و حتی کندشدن تنفس شود. مصرف هم‌زمان این مواد با رسپریدون اکیداً ممنوع است و میتواند جان فرد را به خطر بیندازد. - مصرف رسپریدون در دوران بارداری
تحقیقات کافی درباره اثر رسپریدون روی زنان باردار انجام نشده، اما تا امروز گزارشی از ایجاد ناهنجاری‌های جدی در جنین وجود نداشته است؛ بنابراین اگر پزشک تشخیص دهد که مصرف دارو برای مادر ضروری است و فواید آن از خطرات احتمالی بیشتر است، ممکن است مصرف آن را مجاز بداند. - مصرف رسپریدون در دوران شیردهی
رسپریدون وارد شیر مادر می‌شود، اما مقدار آن معمولاً کم است و بیشتر نوزادان مشکلی پیدا نمی‌کنند. بااین‌حال، بهتر است وزن نوزاد، میزان هوشیاری (مثلاً خواب‌آلودگی بیش از حد) و رشد او به طور منظم بررسی شود تا در صورت بروز مشکل، اقدامات لازم انجام شود.
چه زمانی مصرف رسپریدون به سوءمصرف تبدیل می‌شود؟
رسپریدون برخلاف برخی داروهای روان‌گردان یا مخدر، حس سرخوشی یا لذت زیاد (که به آن اوفوریا گفته می‌شود) ایجاد نمیکند؛ بنابراین معمولاً به‌عنوان دارویی با احتمال پایین اعتیاد شناخته می‌شود.
اما اگر کسی این دارو را بدون نسخه یا بدون نظارت پزشک مصرف کند؛ مثلاً به طور خودسرانه دوز آن را بالا ببرد (بیشتر از ۶ میلی‌گرم در روز) یا آن را برای مدت طولانی‌تری از چند هفته بدون بررسی توسط پزشک ادامه دهد، احتمال بروز وابستگی روانی یا سوءمصرف بالینی وجود دارد.
در برخی موارد نادر، افراد برای رسیدن به حس خواب‌آلودگی یا آرامش بیشتر، این دارو را همراه با داروهای دیگری مثل مخدرها (مثل ترامادول یا مورفین) یا آرام‌بخش‌های قوی (مثل دیازپام یا آلپرازولام که به گروه بنزودیازپین‌ها تعلق دارند) مصرف کرده‌اند. ترکیب این داروها میتواند بسیار خطرناک باشد و احتمال مسمومیت دارویی، کاهش هوشیاری یا حتی توقف تنفس را بالا ببرد.
روش های ترک اعتیاد داروی رسپریدون
ترک وابستگی به داروی رسپریدون، اگرچه پیچیده‌تر از مواد مخدر نیست، اما نیاز به برنامه‌ریزی و نظارت دقیق دارد. قطع ناگهانی این دارو میتواند باعث بی‌خوابی، اضطراب، تهوع و حتی بازگشت علائم روانی شود.
روش پیشنهادی کاهش تدریجی دوز داروست؛ معمولاً بین ۱۰ تا ۲۵ درصد در هر ۲ تا ۴ هفته. در کنار آن، بسته به وضعیت فرد، ممکن است پزشک از داروهای حمایتی مثل آرام‌بخش‌های خفیف یا بتابلاکرها برای کنترل علائم ترک استفاده کند.
روان‌درمانی به‌ویژه روش CBT (درمان شناختی رفتاری)، مشاوره خانواده، گروه‌درمانی، و تکنولوژی‌های جدید مانند نوروفیدبک و بیوفیدبک نیز می‌توانند نقش بسیار مؤثری در آرام‌سازی ذهن، کاهش وسوسه و جلوگیری از بازگشت به مصرف داشته باشند.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان به مصرف طولانیمدت یا خودسرانه رسپریدون وابسته شده‌اید، نگران نباشید. تیم تخصصی کلینیک ترک اعتیاد پیام تندرستی با همراهی روان‌پزشک، روان‌شناس، مشاور و جدیدترین روش‌های درمانی، کنار شماست تا با کمترین سختی و بیشترین حمایت این مسیر را طی کنید. همین حالا برای مشاوره رایگان تماس بگیرید.
جمع‌بندی
رسپریدون دارویی مؤثر و مهم در درمان بیماری‌هایی مانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و تحریک‌پذیری ناشی از اوتیسم است، اما درعین‌حال دارویی حساس است که مصرف نادرست آن میتواند منجر به عوارض جسمی و روانی جدی شود.
برای پیشگیری از وابستگی و سوءمصرف، مصرف این دارو باید حتماً تحتنظر پزشک انجام شود. خوشبختانه، اگر وابستگی به وجود آمده باشد، با کمک روش‌هایی مانند کاهش تدریجی دوز، روان‌درمانی، مشاوره تخصصی و روش‌های نوینی مثل نوروفیدبک، می‌توان آن را به‌درستی ترک کرد. بهترین مرکز ترک اعتیاد تهران یعنی کلینیک پیام تندرستی با تیم تخصصی خود آماده است تا در این مسیر همراه شما باشد.
سؤالات متداول
- آیا رسپریدون اعتیادآور است؟
رسپریدون مانند مواد مخدر وابستگی جسمی شدیدی ایجاد نمیکند، اما مصرف طولانیمدت یا نادرست آن میتواند باعث وابستگی روانی شود و قطع ناگهانیاش علائم ناخوشایندی ایجاد کند. - اگر مصرف رسپریدون را فراموش کنم، چهکار کنم؟
اگر یک نوبت را فراموش کردید، بهمحض یادآوری مصرف کنید، مگر اینکه نزدیک زمان نوبت بعدی باشد؛ در این صورت نوبت فراموششده را رها کنید و دوز را دوبرابر نکنید. - آیا مصرف رسپریدون برای کودکان بیخطر است؟
در کودکان بالای ۵ سال که مشکلات رفتاری شدید دارند (مثل اوتیسم)، مصرف رسپریدون با دوز کنترلشده و زیر نظر پزشک ممکن است مؤثر و ایمن باشد؛ اما لازم است رشد، وزن و وضعیت کودک بهصورت منظم بررسی شود. - اگر تصمیم به ترک رسپریدون بگیرم، آیا میتوانم آن را بهتنهایی قطع کنم؟
خیر، قطع ناگهانی این دارو ممکن است خطرناک باشد. ترک آن باید بهآرامی، تحتنظر پزشک، و گاهی همراه با درمانهای روانشناختی و دارویی دیگر انجام شود تا از بازگشت علائم یا عوارض ترک جلوگیری شود.
