داروی ویاس (لِیزدگزامفتامین) یکی از پرکاربردترین داروهای محرک برای درمان اختلال بیش‌فعالی و پرخوری عصبی است؛ اما همین دارو در صورت مصرف نادرست میتواند به یکی از خطرناک‌ترین عوامل ایجاد وابستگی و اعتیاد تبدیل شود.
بسیاری از افرادی که در ابتدا برای تمرکز یا کاهش ولع غذا به سراغ این دارو می‌روند، ناخواسته وارد چرخه‌ای می‌شوند که پایان آن چیزی جز خستگی، اختلالات روانی و وابستگی شدید نیست.
در این مقاله، از ترکیب اطلاعات علمی معتبر و تجربه‌های بالینی استفاده کرده‌ایم تا شما را با تمام جنبه‌های این دارو آشنا کنیم. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان درگیر مصرف ویاس هستید، ادامه این مطلب میتواند مسیر آگاهی، پیشگیری یا حتی درمان را برایتان هموار کند.
ویاس چیست؟
ویاس با نام علمی لیزدگزامفتامین دی‌مزیلات (Lisdexamfetamine Dimesylate) یک داروی محرک است که در بدن به‌تدریج به ماده‌ای فعال به نام دکستروآمفتامین تبدیل میشود. به همین دلیل به آن پیش‌دارو گفته میشود، یعنی خودش به‌تنهایی فعال نیست؛ اما پس از جذب در بدن به شکل فعال در می‌آید.
ویاس معمولاً حدود ۳۰ تا ۹۰ دقیقه بعد از مصرف شروع به اثرگذاری می‌کند و اثر آن میتواند تا ۱۰ تا ۱۴ ساعت باقی بماند. این ویژگی باعث میشود تا بیماران فقط یکبار در روز نیاز به مصرف آن داشته باشند.
این دارو با افزایش سطح مواد شیمیایی مغز مثل دوپامین و نورآدرنالین (که در تمرکز، توجه و کنترل رفتار نقش دارند) به بهبود عملکرد مغز کمک می‌کند. به همین دلیل، ویاس برای درمان بیماری‌هایی مثل:
- اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD): که در آن فرد دچار حواس‌پرتی، بی‌قراری، و عدم تمرکز است.
- اختلال پرخوری افراطی (Binge Eating Disorder): که فرد در آن کنترل خود را در برابر غذاخوردن از دست می‌دهد.
ویاس دارویی قدرتمند است که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شده است و فقط باید تحتنظر پزشک متخصص مصرف شود، چون در صورت استفاده نادرست ممکن است باعث وابستگی یا سوءمصرف شود.
اشکال دارویی ویاس
داروی ویاس در دو شکل اصلی در داروخانه‌ها عرضه میشود که هر دو حاوی همان مادهٔ مؤثر هستند، ولی شیوهٔ مصرف آن‌ها متفاوت است:
- کپسول خوراکی:
ویاس به‌صورت کپسول در دوزهای ۱۰.۲۰، ۳۰.۴۰، ۵۰.۶۰ و ۷۰ میلی‌گرم موجود است. این کپسول‌ها را معمولاً باید به‌صورت کامل با آب بلعید.
اگر کسی در بلعیدن کپسول مشکل داشته باشد، میتواند پوستهٔ کپسول را باز کند، پودر داخل آن را روی مقدار کمی آب، آب‌میوه یا ماست بریزد، مخلوط کند و بلافاصله بخورد. بسیار مهم است که این مخلوط فوراً مصرف شود و نگهداری یا مصرف دیرتر آن توصیه نمی‌شود.
توجه: به‌هیچ‌عنوان نباید محتویات کپسول را خرد، جویده، استنشاق (دماغی مصرف‌کردن) یا تزریق کرد. این کارها بسیار خطرناک‌اند و می‌توانند باعث سوءمصرف یا عوارض جدی شوند. - قرص جویدنی:
ویاس همچنین به‌صورت قرص جویدنی نیز در داروخانه‌ها موجود است که در دوزهای ۱۰.۲۰، ۳۰.۴۰، ۵۰ و ۶۰ میلی‌گرم تولید میشود. این شکل از دارو برای افرادی طراحی شده که بلعیدن کپسول برایشان دشوار است. قرص جویدنی باید کاملاً در دهان جویده و سپس بلعیده شود. توصیه میشود که بعد از جویدن، یک لیوان آب بنوشید تا بلع راحت‌تر انجام شود.
این قرص‌ها نباید به‌صورت کامل بلعیده یا نصف شوند، چون جویدن آن‌ها برای آزادشدن مناسب مادهٔ مؤثر ضروری است.
کاربرد درست داروی ویاس (تجویز پزشک)
ویاس یک داروی تخصصی است که فقط باید زیر نظر پزشک مصرف شود. تجویز و تنظیم دوز آن بسته به نوع بیماری، سن بیمار و پاسخ بدن به دارو متفاوت است.
- درمان اختلال بیش‌فعالی همراه با نقص توجه (ADHD):
در بیشتر موارد، درمان با دوز ۳۰ میلی‌گرم در صبح شروع میشود. سپس پزشک ممکن است بر اساس پاسخ فرد به دارو و میزان عوارض، دوز را به‌صورت هفتگی و به مقدار ۱۰ تا ۲۰ میلی‌گرم افزایش دهد.
حداکثر دوز مجاز روزانه ۷۰ میلی‌گرم است. افزایش دوز باید با دقت و با نظر پزشک انجام شود. - درمان اختلال پرخوری افراطی (Binge Eating Disorder):
در این بیماری، ویاس با دوزهای ۵۰ تا ۷۰ میلی‌گرم در روز استفاده میشود. شروع درمان معمولاً با دوز کمتر است و به‌تدریج بالا برده میشود.
زمان مناسب برای مصرف: ویاس باید صبح‌ها و ترجیحاً قبل از ساعت ۲ بعدازظهر مصرف شود، چون مصرف آن در ساعات پایانی روز میتواند باعث بی‌خوابی و اختلال در خواب شبانه شود.
عوارض مصرف داروی ویاس
مصرف ویاس ممکن است باعث بروز برخی عوارض شود. این عوارض در همهٔ افراد اتفاق نمی‌افتند، اما آگاهی از آن‌ها برای مصرف‌کننده ضروری است. در صورت بروز هر یک از این علائم، باید با پزشک مشورت شود.
عوارض شایع مصرف داروی ویاس (در بسیاری از افراد دیده میشود):
- کاهش اشتها (احساس سیری و بی‌میلی به غذا)
- کاهش وزن (به دلیل کم‌خوری یا افزایش فعالیت)
- خشکی دهان
- بی‌خوابی (مشکل در به خواب‌رفتن یا بیدارشدن مکرر)
- سردرد
- احساس اضطراب یا تنش روانی خفیف
- حالت تهوع و ناراحتی معده
- درد شکم
- تحریک‌پذیری (زود عصبانی شدن یا واکنش‌های احساسی شدید)
عوارض با شیوع کمتر ولی جدی مصرف داروی ویاس:
(در برخی افراد، ولی مهم و نیازمند توجه پزشکی)
- افزایش فشارخون یا تپش قلب
- تیک‌های عصبی (حرکات غیرارادی مثل پلک‌زدن یا تکان‌دادن عضلات)
- سرگیجه یا احساس ضعف ناگهانی
- حملهٔ پانیک (وحشت‌زدگی ناگهانی با تپش قلب و احساس خفگی)
- مشکلات خلقی مثل افسردگی، پرخاشگری یا تحریک‌پذیری شدید
- توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند)
- روان‌پریشی یا مانیا (حالت‌هایی مثل احساس قدرت بیش از حد، شیدایی، یا قطع ارتباط با واقعیت که معمولاً در افراد با سابقهٔ اختلالات روانی بیشتر دیده میشود)
- احساس بی‌قراری شدید یا نیاز به حرکت مداوم
- سکته مغزی یا حمله قلبی در افراد مستعد یا دارای سابقهٔ بیماری قلبی
- تغییر در خلق‌وخو یا رفتارهای غیرعادی (مثل خشم غیرمنتظره، بی‌تفاوتی یا تغییرات ناگهانی در شخصیت)
هشدارهای اورژانسی مصرف داروی ویاس:
در این موارد باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید:
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس یا احساس خفگی
- بی‌حسی یا ضعف ناگهانی در یک سمت بدن
- افکار خودکشی یا آسیب‌زدن به خود
- تغییر ناگهانی در رفتار، خلق‌وخو یا سطح هوشیاری
نکته مهم: در صورت مشاهدهٔ هر کدام از علائم جدی یا مشکوک، خودسرانه دارو را قطع نکنید، بلکه با پزشک یا مرکز درمانی تماس بگیرید. مصرف ویاس نیازمند پیگیری منظم و بررسی دقیق علائم است تا از بروز خطرات پیشگیری شود.
داخل‌های دارویی ویاس (Lisdexamfetamine)
مصرف داروی ویاس همراه با برخی داروهای دیگر میتواند خطرناک باشد یا اثربخشی دارو را تغییر دهد. در ادامه مهم‌ترین تداخل‌ها را مرور می‌کنیم:
- داروهای مهارکننده مونوآمین‌اکسیداز (MAOI)
این گروه دارویی شامل داروهایی مانند؛ فنلزین (Phenelzine)، ترانیل‌سیپرومین (Tranylcypromine)، سلژیلین (Selegiline) و حتی آنتی‌بیوتیکی به نام لینزولید (Linezolid) است.
مصرف هم‌زمان این داروها با ویاس، یا حتی مصرف ویاس تا ۱۴ روز پس از قطع MAOI ممنوع است، زیرا خطر بروز مشکلات شدید مثل افزایش ناگهانی فشارخون یا سندرم سروتونین (اختلال خطرناک ناشی از افزایش زیاد سروتونین در مغز) وجود دارد. - داروهای سروتونرژیک (افزایش‌دهنده سطح سروتونین در مغز)
داروهایی مانند:
فلوکستین، سرترالین (از خانواده SSRIها برای درمان افسردگی)
ونلافاکسین (از خانواده SNRIها برای اضطراب یا افسردگی)
ترامادول (مسکن)
تریپتان‌ها (برای درمان میگرن)
این داروها می‌توانند سطح سروتونین را بالا ببرند و در صورت مصرف هم‌زمان با ویاس، احتمال بروز سندرم سروتونین بیشتر میشود. پزشک باید علائم هشداردهنده را بررسی کرده و گاهی دوز داروها را تغییر دهد. - داروهای مؤثر بر اسیدی یا قلیایی بودن ادرار
برخی مواد بر مقدار داروی ویاس در بدن اثر می‌گذارند، زیرا روی جذب و دفع آن از طریق ادرار تأثیر می‌گذارند:
اسید آسکوربیک (ویتامین C) و غذاهای اسیدی ممکن است سطح ویاس را در بدن کاهش دهند.
بی‌کربنات سدیم (جوش‌شیرین) و مواد قلیایی ممکن است سطح ویاس را بالا ببرند.
اگر از مکمل‌ها یا داروهای خاص استفاده می‌کنید، پزشک باید از آن‌ها اطلاع داشته باشد تا دوز ویاس را تنظیم کند. - داروهای ضد فشارخون (آنتی‌هیپرتنسیوها)
ویاس میتواند اثر داروهای کاهش‌دهندهٔ فشارخون را ضعیف‌تر کند. افرادی که هم‌زمان داروی فشارخون و ویاس مصرف می‌کنند باید فشار خونشان به طور منظم کنترل شود تا از افزایش پنهان فشارخون جلوگیری شود.
مصرف داروی ویاس در بارداری: مطالعات انسانی در مورد ایمنی ویاس در دوران بارداری هنوز محدود است. در دسته‌بندی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، این دارو در طبقه C قرار دارد، به این معنا که در حیوانات عوارضی مشاهده شده ولی شواهد کافی در انسان‌ها وجود ندارد.؛ بنابراین، ویاس تنها در صورتی در دوران بارداری تجویز میشود که فواید آن برای مادر به طور واضح بیشتر از خطرات احتمالی برای جنین باشد. تصمیم‌گیری دربارهٔ مصرف آن باید توسط پزشک متخصص انجام شود.
مصرف داروی ویاس در دوران شیردهی: مادهٔ مؤثر ویاس میتواند وارد شیر مادر شود. علاوه بر این، ویاس ممکن است باعث کاهش ترشح شیر نیز شود.
به همین دلیل، مصرف این دارو در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود، مگر در موارد خاص و با نظر پزشک. اگر مادر نیاز به درمان با ویاس دارد، ممکن است پزشک توصیه کند که شیردهی را متوقف کند یا داروی دیگری جایگزین شود.
مصرف ویاس چه زمانی منجر به سوءمصرف میشود؟
سوءمصرف داروی ویاس زمانی رخ می‌دهد که فرد آن را خارج از دوز، مدتزمان یا روش تجویز پزشک مصرف کند، مثلاً وقتی دوز را خودسرانه افزایش می‌دهد، یا دارو را به‌جای بلعیدن، از راه بینی میکشد (استنشاق می‌کند) یا تزریق می‌کند. این رفتارها نه‌تنها خطرناک‌اند؛ بلکه باعث ایجاد وابستگی می‌شوند.
دلیل اصلی این وابستگی، اثر ویاس بر بخشی از مغز به نام «مسیر پاداش» است؛ این مسیر شامل قسمت‌هایی مثل هسته اکومبنس (مرکز لذت)، VTA (منطقه‌ای در مغزمیانی)، جسم مخطط و قشر پیش‌پیشانی (بخش مربوط به تصمیم‌گیری و کنترل رفتار) است.
ویاس پس از ورود به بدن به دکستروآمفتامین تبدیل میشود و باعث افزایش سطح دوپامین و نورآدرنالین (دو پیام‌رسان شیمیایی مغز) میشود. بهویژه دوپامین در هسته اکومبنس افزایش مییابد که باعث احساس لذت یا نشئگی میشود. همین لذت موقت، مغز را به تکرار مصرف ترغیب می‌کند.
با گذشت زمان، بدن به دارو تحمل پیدا می‌کند (یعنی برای دریافت همان اثر، دوز بالاتری نیاز دارد)، و این روند به وابستگی جسمی و روانی منجر میشود. در نتیجه، مصرف کنترل‌نشده ویاس ممکن است به مشکلاتی مثل بی‌خوابی شدید، تحریک‌پذیری، توهم (دیدن یا شنیدن چیزهای غیرواقعی)، تپش قلب، و حتی روان‌پریشی بینجامد؛ بنابراین، مصرف ویاس باید حتماً با نسخه پزشک و تحت نظارت دقیق انجام شود تا از ورود به چرخه اعتیاد پیشگیری شود.
روش‌های ترک اعتیاد به داروی ویاس
ترک اعتیاد به داروی ویاس نیاز به برنامه‌ای دقیق، مرحله‌به‌مرحله و زیر نظر پزشک دارد، زیرا قطع ناگهانی آن ممکن است باعث بروز علائمی مانند خستگی شدید، افسردگی، خواب‌آلودگی بیش از حد و ولع شدید برای مصرف دوباره شود.
روش استاندارد ترک، کاهش تدریجی دوز دارو در طول چند هفته است تا بدن فرصت تطبیق پیدا کند. در این مسیر، دارودرمانی جایگزین میتواند کمک‌کننده باشد؛ مثلاً استفاده از داروهای غیرمحرک مثل اتموکستین که برای کنترل علائم ADHD (اختلال بیش‌فعالی همراه با نقص توجه) استفاده میشود.
هم‌زمان، رواندرمانی شناختی – رفتاری (CBT) به بیمار کمک می‌کند تا با افکار و وسوسه‌های بازگشت به مصرف مقابله کند. همچنین روش‌هایی مانند نوروفیدبک و بیوفیدبک (درمان‌های غیرتهاجمی برای آموزش کنترل فعالیت مغزی و تنظیم عملکرد بدن) می‌توانند در کاهش اضطراب، بهبود تمرکز و تنظیم احساسات مؤثر باشند.
حمایت خانواده، گروه‌های ترک اعتیاد، و پایش مداوم علائم حیاتی همگی در این روند نقش دارند. برای رسیدن به ترک پایدار و ایمن، درمان ترکیبی پزشکی و روان‌شناختی بهترین نتیجه را دارد.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان به ویاس وابسته شده‌اید، کلینیک ترک اعتیاد پیام تندرستی با تیمی تخصصی از روانپزشکان، روان‌شناسان و درمانگران باتجربه آماده ارائه خدمات حرفه‌ای، امن و اثربخش برای ترک داروهای محرک است.
همین حالا تماس بگیرید و برای شروع درمان خود یا عزیزتان اولین قدم را بردارید. سلامت شما ارزشمند است.
جمع‌بندی
ویاس دارویی مؤثر و تخصصی برای درمان اختلالات رفتاری مانند ADHD و پرخوری عصبی است، اما همان قدر که میتواند زندگی را به مسیر طبیعی بازگرداند، در صورت مصرف نادرست یا خودسرانه، به‌سرعت به یک ماده اعتیادآور تبدیل میشود.
عوارض جدی، تداخل‌های دارویی خطرناک و تغییرات شیمیایی مغز از جمله پیامدهایی هستند که نباید دست‌کم گرفته شوند. ترک ویاس نیازمند رویکردی چندجانبه است؛ شامل کاهش تدریجی، دارودرمانی جایگزین، رواندرمانی، و تکنیک‌های جدیدی مثل نوروفیدبک. مجهزترین مرکز ترک اعتیاد تهران یعنی کلینیک ترک اعتیاد پیام تندرستی با امکانات علمی و تیم متخصص، همراه مطمئنی برای شروع درمان شماست.
سؤالات متداول
- آیا میتوانم ویاس را فقط برای بالابردن تمرکز در زمان امتحان استفاده کنم؟
خیر. مصرف ویاس بدون تجویز پزشک حتی برای یکبار، میتواند به وابستگی و تغییرات خطرناک در مغز منجر شود. این دارو فقط برای اختلالات پزشکی خاص تجویز میشود. - ترک ویاس چقدر طول میکشد؟
مدتزمان ترک بسته به دوز مصرف، طول مدت استفاده و شرایط فردی متغیر است، اما معمولاً چند هفته تا چند ماه طول میکشد و باید تحتنظر پزشک انجام شود. - اگر یکی از نزدیکانم به ویاس وابسته شده، چطور کمکش کنم؟
اولین قدم این است که او را تشویق به صحبت با پزشک یا مراجعه به کلینیک ترک اعتیاد کنید. حمایت عاطفی و همراهی در مراحل درمان بسیار مؤثر است. - آیا امکان بازگشت به مصرف ویاس بعد از ترک وجود دارد؟
بله، بهویژه اگر درمان فقط محدود به قطع دارو باشد. اما با ترکیب رواندرمانی، حمایت خانوادگی و آموزش مهارتهای مقابلهای، احتمال بازگشت به مصرف بهشدت کاهش مییابد.
