ترک سیگار یکی از چالش‌برانگیزترین تصمیماتی است که بسیاری از افراد با آن روبه‌رو می‌شوند. وابستگی جسمی و روانی به نیکوتین، ترک را به فرآیندی دشوار تبدیل می‌کند. اما خوشبختانه، پیشرفت‌های علمی راهکارهای مؤثری در اختیار ما قرار داده‌اند که از جمله آنها می‌توان به داروی وارنیکلین اشاره کرد.
این دارو با عملکردی خاص و هدفمند، به افراد کمک می‌کند تا با ولع کمتر، عوارض سبک‌تر و احتمال موفقیت بیشتر، سیگار را برای همیشه کنار بگذارند.
وارنیکلین چیست؟
وارنیکلین (به انگلیسی: Varenicline) یک داروی تخصصی برای کمک به ترک سیگار است که با نام‌های تجاری Chantix (در آمریکا) و Champix (در اروپا و سایر کشورها) شناخته می‌شود. این دارو در سال ۲۰۰۶ توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شد و از آن زمان تاکنون یکی از مؤثرترین داروها برای ترک وابستگی به نیکوتین شناخته می‌شود.
وارنیکلین به گروهی از داروها تعلق دارد که به آنها آگونیست نسبی گیرنده‌های نیکوتینی آلفا ۴ بتا ۲ گفته می‌شود. توضیح ساده‌تر این است:
- در مغز انسان، گیرنده‌هایی وجود دارد که به نیکوتین واکنش نشان می‌دهند و باعث ترشح دوپامین (یک ماده شیمیایی مرتبط با حس لذت و پاداش) می‌شوند.
- وقتی فرد سیگار میکشد، نیکوتین وارد بدن شده و این گیرنده‌ها را به طور کامل فعال می‌کند که باعث ایجاد حس خوشایند و در نتیجه وابستگی روانی و جسمی می‌شود.
وارنیکلین به این گیرنده‌ها به‌صورت جزئی متصل می‌شود؛ یعنی:
- مقدار کمی دوپامین آزاد می‌کند (کافی برای کاهش علائم ترک، اما نه به‌اندازه نیکوتین سیگار).
- جلوگیری می‌کند از اینکه نیکوتین سیگار به طور کامل به این گیرنده‌ها بچسبد. این یعنی حتی اگر فرد در حین درمان دوباره سیگار بکشد، آن اثر خوشایند سابق را تجربه نمی‌کند.
به‌این‌ترتیب، وارنیکلین هم ولع (اشتیاق شدید) مصرف سیگار را کاهش می‌دهد و هم لذت ناشی از سیگارکشیدن را کم می‌کند. این دو اثر در کنار هم باعث می‌شوند که فرد راحت‌تر سیگار را کنار بگذارد و احتمال بازگشت به مصرف نیز کمتر شود.
اشکال دارویی وارنیکلین
وارنیکلین تنها به شکل قرص خوراکی تولید می‌شود و فرم‌های دیگر مانند تزریقی، جویدنی یا شربت ندارد. قرص‌ها باید به‌صورت کامل بلعیده شوند و نباید آنها را خرد یا جوید.
در اغلب بسته‌بندی‌های اولیه، هر دو دوز برای شروع تدریجی درمان (تایتراسیون) در یک جعبه ترکیبی ارائه می‌شود.
دوزهای رایج موجود عبارت است از:
- ۰٫۵ میلی‌گرم: قرص سفید، بیضی‌شکل (شبیه کپسول)، معمولاً برای روزهای اول درمان استفاده می‌شود.
- ۱ میلی‌گرم: قرص آبی روشن، بیضی‌شکل، برای ادامه درمان پس از مرحله شروع به کار می‌رود.
این طراحی کمک می‌کند تا بدن به دارو به‌تدریج عادت کند و احتمال بروز عوارض جانبی کاهش یابد.
کاربرد وارنیکلین چیست؟
کاربرد اصلی وارنیکلین کمک به ترک سیگار در افراد بزرگسال است. این دارو با کاهش ولع (اشتیاق شدید به مصرف سیگار) و کاهش علائم ترک، احتمال موفقیت در قطع مصرف نیکوتین را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
مطالعات معتبر نشان داده‌اند که استفاده از وارنیکلین می‌تواند شانس ترک موفق سیگار را تا دوبرابر بیشتر از مصرف دارونما (قرص غیردارویی) افزایش دهد. برای اینکه بدن به‌تدریج به دارو عادت کند و عوارض کمتری ایجاد شود، مصرف آن به‌صورت مرحله‌ای شروع می‌شود:
هفته اول:
- روزهای ۱ تا ۳: روزی یک قرص ۰٫۵ میلی‌گرم
- روزهای ۴ تا ۷: روزی دو بار قرص ۰٫۵ میلی‌گرم (صبح و شب)
هفته‌های دوم تا دوازدهم:
- روزی دو بار قرص ۱ میلی‌گرم (صبح و شب)
در صورت موفقیت در ترک سیگار:
پزشک ممکن است درمان را تا ۱۲ هفته دیگر ادامه دهد تا احتمال بازگشت به مصرف سیگار کاهش پیدا کند.
این برنامه می‌تواند باتوجه‌به شرایط هر فرد توسط پزشک تغییر داده شود. علاوه بر ترک سیگار، وارنیکلین در برخی مطالعات برای کمک به ترک سیگار الکترونیکی (ویپ) و حتی کاهش مصرف الکل نیز بررسی شده است، اما این کاربردها هنوز به طور رسمی تأیید نشده‌اند و فقط در مراحل پژوهشی قرار دارند.
مقاله پیشنهادی: دکتر فوق تخصص ترک اعتیاد در تهران
عوارض مصرف وارنیکلین
همانند بسیاری از داروها، وارنیکلین هم ممکن است باعث بروز برخی عوارض جانبی شود. بیشتر این عوارض خفیف تا متوسط هستند و با ادامه مصرف یا با تنظیم دوز کاهش می‌یابند، اما برخی موارد نیاز به پیگیری فوری پزشکی دارند. در ادامه، عوارض شایع و نادر این دارو را مرور می‌کنیم:
عوارض گوارشی مصرف وارنیکلین- شایع
این عوارض در حدود ۳۰ درصد از مصرف‌کنندگان دیده می‌شود، معمولاً در هفته‌های اول رخ می‌دهند و ممکن است با غذاخوردن همراه دارو کاهش یابند. این عوارض شامل موارد زیر است:
- تهوع (حالت تهوع یا دل‌به‌هم‌خوردگی)
- استفراغ
- یبوست (دیربه‌دیر اجابت مزاج داشتن)
- نفخ شکم
عوارض عصب-روانی مصرف وارنیکلین (مربوط به مغز و روان) – نسبتاً شایع
این عوارض در حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد افراد دیده می‌شود و معمولاً خطرناک نیستند، اما در صورت شدید بودن می‌توان با مشورت پزشک، دوز را تنظیم کرد. عوارضی مانند:
- رؤیاهای غیرطبیعی یا بسیار واضح
- بی‌خوابی (مشکل در به خواب‌رفتن یا ماندن در خواب)
- سردرد
عوارض جدی ولی نادر مصرف وارنیکلین – کمتر از ۱ درصد
اگر هر یک از این علائم جدی را تجربه کردید، مصرف دارو را قطع کرده و فوراً به پزشک مراجعه کنید.
تغییرات روانی شدید مثل:
- افسردگی شدید
- تحریک‌پذیری یا عصبانیت شدید
- افکار خودکشی یا آسیب به خود
- تشنج
واکنش‌های آلرژیک شدید مانند:
- کهیر و خارش گسترده
- آنژیوادم (ورم ناگهانی و خطرناک در لب‌ها، زبان یا گلو که می‌تواند راه تنفس را ببندد)
تداخل دارویی وارنیکلین
وارنیکلین بیشتر از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود و با آنزیم‌های کبدی معروف به CYP (که بسیاری از داروها را در بدن تجزیه می‌کنند) تداخل ندارد؛ بنابراین تداخل دارویی شدید با داروهای دیگر نادر است، اما ترک سیگار خودش ممکن است نیاز به تنظیم دوز بعضی داروها را ایجاد کند.
اگرچه وارنیکلین نسبت به بسیاری از داروها تداخل کمی دارد، اما بهتر است در مصرف هم‌زمان با برخی داروها و مواد احتیاط شود. در ادامه، مهم‌ترین تداخل‌ها را می‌خوانید:
- نیکوتین تراپی (مثل آدامس نیکوتین یا پچ پوستی):
مصرف هم‌زمان با وارنیکلین ممکن است احتمال تهوع و بی‌خوابی را بیشتر کند. - الکل:
برخی افراد هنگام مصرف وارنیکلین نسبت به الکل حساس‌تر می‌شوند؛ ممکن است رفتارهای غیرعادی یا کاهش کنترل رفتاری تجربه کنند. - بوپروپیون (داروی ترک سیگار یا ضدافسردگی):
گرچه تداخل مستقیم ندارد، اما ممکن است عوارض عصبی (مثل بی‌خوابی یا تحریک‌پذیری) را افزایش دهد. - بنزودیازپین‌ها (مثل آلپرازولام، کلونازپام):
این داروهای آرام‌بخش ممکن است در کنار وارنیکلین باعث خواب‌آلودگی بیشتر شوند؛ گاهی لازم است دوز آنها تغییر کند. - سرترالین و سایر داروهای ضدافسردگی گروه SSRI:
بهتر است وضعیت روانی بیمار از نزدیک پیگیری شود، چون در برخی موارد علائم افسردگی یا اضطراب ممکن است تغییر کند. - گاباپنتین و پره‌گابالین (داروهای ضدتشنج و ضددرد عصبی):
ترکیب آنها با وارنیکلین ممکن است باعث افزایش خواب‌آلودگی یا سرگیجه شود. - داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مثل ایبوپروفن، آسپرین، ملوکسیکام):
تداخل مستقیم با وارنیکلین ندارند، ولی ترک سیگار می‌تواند بر نحوه عملکرد این داروها در بدن اثر بگذارد. - وارفارین (رقیق‌کننده خون)، انسولین، تئوفیلین:
این داروها با وارنیکلین تداخلی ندارند، اما ترک سیگار باعث تغییر متابولیسم بدن می‌شود و ممکن است نیاز به تنظیم دوز این داروها باشد.
مقاله پیشنهادی: کلینیک ترک اعتیاد بانوان تهران
هشدارها و موارد منع مصرف وارنیکلین
اگرچه وارنیکلین یک داروی مؤثر برای ترک سیگار است، اما مصرف آن در برخی شرایط خاص می‌تواند خطرناک باشد یا نیاز به مراقبت و نظارت دقیق پزشکی داشته باشد. در ادامه، مهم‌ترین هشدارها و موارد منع مصرف این دارو توضیح داده شده‌اند:
حساسیت شدید به وارنیکلین
اگر فردی قبلاً به وارنیکلین واکنش آلرژیک شدید (مثل کهیر گسترده، تورم صورت، یا مشکل در تنفس) نشان داده باشد، نباید دوباره این دارو را مصرف کند. این مورد یکی از معدود شرایطی است که مصرف وارنیکلین به طور کامل ممنوع است.
سابقه اختلالات روانی جدی
افرادی که در گذشته یا حال دچار بیماریهای روانی شدید مانند:
- افسردگی عمده
- اختلال دوقطبی
- یا افکار خودکشی بوده‌اند،
باید بااحتیاط از وارنیکلین استفاده کنند. مصرف این دارو در این افراد ممکن است تغییرات خلقی یا رفتاری ایجاد کند، بنابراین باید تحت پایش نزدیک پزشک یا روان‌پزشک باشند. در بسیاری از موارد، استفاده از دارو قابل‌انجام است، ولی با نظارت حرفه‌ای.
بیماریهای قلبی – عروقی (قلب و رگ‌ها)
در افرادی که سابقه سکته قلبی، آنژین (درد قلبی)، یا سایر بیماریهای قلبی دارند، وارنیکلین باید بااحتیاط و پس از ارزیابی دقیق مزایا و خطرات تجویز شود. همچنین لازم است این افراد آموزش ببینند تا علائم هشداردهنده سکته قلبی یا تشدید بیماری را بشناسند.
نارسایی شدید کلیه
وارنیکلین از طریق کلیه‌ها از بدن دفع می‌شود. در افرادی که دچار نارسایی شدید کلیه هستند (کاهش شدید عملکرد کلیه)، ممکن است دارو در بدن جمع شود و عوارض بیشتری ایجاد کند. در این شرایط، پزشک معمولاً دوز دارو را کاهش می‌دهد یا فواصل مصرف را بیشتر می‌کند.
بارداری و شیردهی
مصرف وارنیکلین در دوران بارداری و شیردهی تنها در صورتی توصیه می‌شود که منافع آن به طور واضح از خطرات احتمالی بیشتر باشد. چون اطلاعات کامل در مورد ایمنی دارو در این دوران هنوز موجود نیست، تصمیم‌گیری باید با مشورت دقیق پزشک صورت گیرد. در این موارد معمولاً اولویت با روش‌های غیردارویی یا داروهای با سابقه ایمنی بیشتر است.
آلودگی با نیتروزامین (ناخالصی خطرناک)
در سال ۲۰۲۱، برخی سری‌های تولیدی وارنیکلین توسط شرکت سازنده به طور داوطلبانه جمع‌آوری شدند، چون در آنها ناخالصی‌ای به نام N-نیتروزووارنیکلین شناسایی شد که احتمال می‌رفت در درازمدت باعث سرطان شود.
خوشبختانه از ژوئن ۲۰۲۴، تولیدکنندگان نسخه‌های پاک‌سازی‌شده و ایمن این دارو را روانه بازار کرده‌اند که تحت نظارت دقیق سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هستند.
جمع‌بندی
وارنیکلین یکی از مؤثرترین داروهای موجود برای کمک به ترک سیگار است که با کاهش ولع نیکوتین و بی‌اثر کردن لذت ناشی از سیگارکشیدن، روند ترک را آسانتر و پایدارتر می‌کند.
اگرچه مصرف آن در برخی افراد نیاز به احتیاط و پایش دقیق دارد، اما در صورت استفاده اصولی و زیر نظر پزشک، می‌تواند نقش بسیار مؤثری در ترک موفق سیگار ایفا کند. آشنایی با نحوه عملکرد، عوارض، تداخل‌ها و موارد منع مصرف این دارو به بیماران کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتر وارد مسیر ترک اعتیاد شوند.
کلینیک تخصصی پیام تندرستی با بهره‌گیری از پزشکان، روان‌درمانگران و تیم مجرب ترک اعتیاد، خدمات کامل و علمی برای ترک سیگار، مواد مخدر، ترک الکل و سایر وابستگی‌ها ارائه می‌دهد. هم‌اکنون می‌توانید با مشاوران ما تماس بگیرید و از مشاوره اولیه رایگان بهترین مرکز ترک اعیتاد تهران بهره‌مند شوید
سؤالات متداول
- آیا وارنیکلین برای همه افراد مناسب است؟
خیر. افرادی با سابقه بیماریهای روانی، مشکلات کلیوی یا حساسیت دارویی باید پیش از مصرف حتماً با پزشک مشورت کنند تا مناسبترین روش درمانی برای آنها انتخاب شود. - در صورت فراموشی یک دوز، چهکار باید کرد؟
اگر یک دوز را فراموش کردید، بهمحض یادآوری آن را مصرف کنید مگر اینکه نزدیک به دوز بعدی باشد. در این صورت، از مصرف دوز فراموششده صرفنظر کنید و دوز بعدی را طبق برنامه ادامه دهید. - اگر در حین مصرف وارنیکلین دوباره سیگار کشیدم، درمان بیفایده شده است؟
خیر. بازگشتهای موقت طبیعی است. هدف این دارو کاهش لذت ناشی از سیگارکشیدن است تا ترک دائمی آسانتر شود. بهتر است بدون ناامیدی، درمان را ادامه دهید و با تیم درمانی در تماس باشید. - دوره مصرف وارنیکلین چقدر طول میکشد؟
دوره استاندارد درمان ۱۲ هفته است. در صورت نیاز، پزشک ممکن است ۱۲ هفته دیگر نیز آن را تمدید کند تا احتمال بازگشت به مصرف کاهش یابد.
