فنتانیل یکی از قدرتمندترین اوپیوئیدهای مصنوعی است که در سالهای اخیر بهعنوان عامل اصلی بخش قابلتوجهی از مرگومیرهای مرتبط با مصرف مواد مخدر شناخته میشود. این ماده آنقدر اثرگذاری بالایی دارد که حتی دوزهای بسیار کم آن میتواند عملکرد سیستم تنفسی را مختل کرده و در مدت زمان کوتاهی جان فرد را به خطر بیندازد.
اگرچه فنتانیل در حوزه پزشکی برای کنترل دردهای شدید کاربرد دارد، اما همین ویژگیها باعث شده است که پتانسیل بالایی برای وابستگی و خطر اوردوز داشته باشد. در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این ماده، از مکانیسم اثر و کاربردهای درمانی تا عوارض مصرف و تداخلهای دارویی، خواهیم پرداخت.
فنتانیل چیست؟
فنتانیل یک اوپیوئید مصنوعی بسیار قوی است که قدرت تسکین درد آن به طور قابلتوجهی بیشتر از مورفین است. بهصورت تقریبی، ۱۰۰ میکروگرم فنتانیل اثری معادل با حدود ۱۰ میلیگرم مورفین دارد. به دلیل همین قدرت بالا و متابولیزهشدن در کبد، این دارو در بیماران مبتلا به دردهای شدید و همچنین افراد دچار نارسایی کلیه، انتخاب درمانی مناسبی محسوب میشود؛ زیرا فشار کمتری بر کلیه وارد میکند.
فنتانیل در بیمارانی که نسبت به سایر اوپیوئیدها تحمل دارویی پیدا کردهاند یا نیاز به تسکین سریع و مؤثر دارند نیز تجویز میشود. استفاده از این دارو در برخی شرایط تخصصی برای کنترل دردهای خاص یا وضعیتهای حاد صورت میگیرد و همواره باید تحت نظارت مستقیم پزشک متخصص انجام شود.
با وجود اثربخشی بالای فنتانیل در مدیریت درد، این دارو دارای پتانسیل وابستگی و اعتیاد بسیار شدیدی است. مصرف آن صرفاً باید با تجویز و پایش دقیق پزشک صورت گیرد، زیرا استفاده خودسرانه میتواند به وابستگی شدید، خطرات جدی و پیامدهای نامطلوب برای سلامت فرد منجر شود. در گزارشهای مراکز کنترل و پیشگیری بیماریها (CDC)، فنتانیل هم جزو مهمترین عامل مرگومیر ناشی از مصرف اوپیوئیدها در سالهای اخیر شده است.
روشهای مصرف فنتانیل
فنتانیل بسته به هدف درمانی، شدت درد و شرایط بیمار در شکلهای مختلفی تجویز میشود. هر شکل دارویی خصوصیات فارماکوکینتیکی متفاوتی دارد و سرعت شروع اثر، مدت اثر و میزان خطرات آن با یکدیگر یکسان نیست.
- فنتانیل تزریقی
فنتانیل تزریقی یکی از سریعترین راههای ورود دارو به بدن است. اثر آن تقریباً بلافاصله آغاز میشود و به همین دلیل در بیهوشی، اورژانس و تسکین دردهای بسیار شدید استفاده میشود. سرعت جذب بالا، خطر تضعیف تنفس و اوردوز را بهشدت افزایش میدهد و حتما باید در محیط بیمارستانی تزریق شود. - پچ پوستی
پچ فنتانیل برای تسکین دردهای مزمن و شدید ساخته شده و طی ۷۲ ساعت بهطور پیوسته دارو را از راه پوست وارد بدن میکند. اما اگر بدن دچار تب شود، پچ در معرض گرمای زیاد قرار بگیرد یا بههرنحوی دستکاری شود، جذب دارو ممکن است چند برابر شود و خطر مسمومیت و قطع تنفس را بهشدت افزایش دهد. - قرصهای مکیدنی
این شکل دارویی بیشتر برای بیماران سرطانی تجویز میشود که دچار دردهای ناگهانی و شدید میشوند. دارو از طریق مخاط دهان بهسرعت جذب میشود و تسکین درد در زمان کوتاهی رخ میدهد. اما در خارج از چارچوب پزشکی، بهدلیل دوز بالا و اثر سریع، مصرف آن بسیار خطرناک و حتی مرگبار است. - اسپری بینی
اسپری بینی فنتانیل یکی از سریعترین روشهای رسیدن دارو به بدن و شروع اثر آن است و در شرایط کاملاً کنترلشده برای تسکین دردهای بسیار شدید و ناگهانی استفاده میشود. این شکل دارویی بلافاصله پس از ورود به جریان خون تأثیر میگذارد و حتی یک دوز کوچک، اگر بهدرستی مصرف نشود، میتواند تنفس را بهطور کامل متوقف کند.
مکانیسم عمل فنتانیل
فنتانیل یک مسکن بسیار قوی است که پس از ورود به بدن بهسرعت به گیرندههای خاصی در مغز و نخاع به نام گیرندههای مو یا μ اوپیوئیدی متصل میشود. این گیرندهها مسئول کنترل پیامهای مربوط به درد و تنفس هستند. با فعال شدن آنها، سیگنالهای درد کاهش مییابد و فرد احساس تسکین و آرامش میکند.
اما در عین حال، فنتانیل روی مرکز کنترل تنفس در مغز نیز اثر میگذارد و باعث کاهش سرعت و عمق تنفس میشود. این همان مکانیسمی است که در صورت مصرف زیاد میتواند منجر به اوردوز و حتی ایست تنفسی شود.
از طرف دیگر، فنتانیل موجب افزایش ترشح دوپامین در مغز میشود. دوپامین همان هورمونی است که با احساس لذت و پاداش ارتباط دارد. افزایش ناگهانی دوپامین باعث ایجاد حس سرخوشی شدید میشود و همین موضوع خطر وابستگی و اعتیاد را به میزان زیادی بالا میبرد.
آیا فنتانیل اعتیادآور است؟
بهدلیل قدرت بالای فنتانیل، مغز خیلی زود به حضور آن عادت میکند. وقتی این دارو وارد بدن میشود، مسیرهای پاداش مغز را بهشدت فعال میکند و سطح دوپامین را افزایش میدهد. این اتفاق باعث ایجاد حس شدید سرخوشی و آرامش میشود و فرد را به مصرف دوباره ترغیب میکند.
با ادامه مصرف، بدن به دارو عادت میکند و تحمل دارویی بالا میرود. در نتیجه، فرد برای تجربه همان اثر قبلی ناچار است دوز بیشتری مصرف کند. این چرخه خیلی سریع به وابستگی شدید، از دست رفتن کنترل مصرف و در نهایت افزایش خطر اوردوز منجر میشود.
علائم مصرف فنتانیل چیست؟
مصرف فنتانیل بهدلیل اثر مستقیم بر گیرندههای عصبی در مغز و نخاع، باعث بروز علائم مشخص و نسبتاً شدیدی در بدن و روان فرد میشود. این علائم بسته به دوز، روش مصرف، مدت مصرف و وضعیت عمومی بیمار میتوانند متفاوت باشند اما معمولاً هم در سطح فیزیولوژیک (مانند تنفس، ضربان قلب، هوشیاری) و هم در سطح روانی (مانند خلقوخو، تمرکز، رفتار) اثرات قابلتوجهی برجای میگذارند. شناسایی بهموقع علائم و عوارض مصرف فنتانیل نقش مهمی در پیشگیری از وابستگی شدید و خطر اوردوز دارد.
علائم جسمی مصرف فنتانیل
- کوچکشدن مردمکها
- خوابآلودگی غیرطبیعی و سستی عضلات
- کاهش وزن و ضعف عمومی
- دردهای پراکنده بدون علت مشخص
- نیاز به دوزهای بالاتر (تلرانس شدید)
- بروز علائم ترک در صورت عدم مصرف: درد عضلات، اسهال، آبریزش بینی، تعریق، لرز
- بیخوابی و بیقراری بدنی
- یبوست شدید
- گفتار آهسته و حرکات کند
- بیحسی یا ضعف بدنی
علائم روانی مصرف فنتانیل
- میل شدید و کنترلناپذیر به مصرف
- اضطراب و بیقراری مداوم
- افسردگی یا افت شدید خلق
- نوسانات شدید خلقی
- کاهش تمرکز و افت عملکرد در کار یا خانواده
- وسواس ذهنی نسبت به پیداکردن یا مصرفکردن
- پنهانکاری و رفتارهای غیرعادی برای تهیه ماده
موارد منع مصرف فنتانیل
در برخی موارد تجویز این داروی بسیار قوی میتواند برای بیمار خطر جدی ایجاد کند یا ریسک مصرف از فواید درمانی آن بیشتر شود. ازآنجاییکه فنتانیل بهسرعت روی مرکز تنفس، سطح هوشیاری و سیستم گردش خون اثر میگذارد، پزشکان تنها در شرایط کاملاً کنترلشده آن را تجویز میکنند. موارد منع مصرف عبارت است از:
- مشکلات شدید تنفسی یا بیماری انسدادی ریه
در بیمارانی که به مشکلات جدی تنفسی مانند آسم شدید، بیماری انسدادی مزمن ریه، آپنه خواب یا نارساییهای تنفسی مبتلا هستند، مرکز کنترل تنفس در مغز بهطور طبیعی حساس یا ضعیف عمل میکند. فنتانیل با مهار این مرکز، باعث کاهش سرعت و عمق تنفس میشود.
در چنین شرایطی، حتی مصرف دوزهای درمانی میتواند منجر به کاهش شدید سطح اکسیژن خون، تجمع دیاکسید کربن و در نهایت ایست تنفسی شود. به همین دلیل، در دستورالعملهای بالینی، مشکلات تنفسی شدید مانند آسم کنترلنشده یا افسردگی تنفسی بهعنوان موارد منع مصرف قطعی فنتانیل مطرح شدهاند. - سابقه حساسیت به اوپیوئیدها
اگر بیمار قبلاً با مصرف فنتانیل یا سایر اوپیوئیدها دچار واکنش حساسیتی (کهیر، تورم صورت و گلو، تنگی نفس، شوک آنافیلاکتیک) شده باشد، تجویز مجدد میتواند واکنش شدیدتر و سریعتری ایجاد کند. - انسداد روده
اوپیوئیدها مثل فنتانیل باعث میشوند حرکات طبیعی روده کند شود و انقباض عضلات روده که برای حرکت دادن غذا در دستگاه گوارش لازم است، از حالت طبیعی خارج شود. اگر فردی قبلاً دچار انسداد روده یا مشکل جدی گوارشی مثل ایلئوس (فلج شدن روده) باشد، مصرف فنتانیل میتواند این مشکلات را بدتر کند.
در چنین شرایطی خطر پارگی روده و عفونت شدید داخل شکم بسیار بالا میرود. به همین دلیل در این بیماران، فنتانیل باید با احتیاط بسیار زیاد یا اصلاً تجویز نشود. - سابقه اختلال مصرف مواد مخدر
فنتانیل یک اوپیوئید بسیار قوی و با پتانسیل بالای وابستگی است. در بیمارانی که سابقه سوءمصرف مواد، اعتیاد به اوپیوئیدها یا وابستگی به الکل و سایر مواد را دارند، احتمال سوءاستفاده، افزایش خودسرانه دوز، مصرف غیرپزشکی و اوردوز بسیار بالاتر است.
راهنماهای بالینی تأکید میکنند برای این گروه از بیماران یا نباید فنتانیل تجویز شود یا فقط در شرایط بسیار کنترلشده (مثلاً بستری با پایش دقیق) استفاده شود؛ زیرا عوارض آن از فوایدش بیشتر خواهد شد. - بیماران با مشکلات شدید کبدی
فنتانیل بیشتر در کبد تجزیه میشود و کارایی طبیعی کبد برای دفع آن حیاتی است. در افرادی که دچار نارسایی شدید کبدی یا سیروز پیشرفته هستند، توانایی بدن برای متابولیزهکردن دارو بهشدت کاهش مییابد.
در این حالت، فنتانیل در خون تجمع پیدا میکند و حتی دوزهای معمول میتوانند باعث خوابآلودگی شدید، افت خطرناک فشار خون، اختلال تنفس و در نهایت اوردوز شوند.
تداخل دارویی فنتانیل
مصرف فنتانیل همراه با گروههای دارویی زیر به طور معمول توصیه نمیشود و پزشک ممکن است تصمیم بگیرد درمان را تغییر دهد یا داروی دیگری را جایگزین کند.
- داروهای مهارکننده فعالیت مغز و تنفس
نمونهها: آلپرازولام، آسپرومازین، باکلوفن، آموباربیتال، بنتازپام
بر اساس مطالعهای با عنوان «Effects on mortality and severe adverse respiratory events» ترکیب اوپیوئیدها با بنزودیازپینها خطر بسیار بالای آپنه (قطع تنفس) و عوارض شدید تنفسی دارد. بنزودیازپینها مانند لورازپام و دیازپام زمانی که همراه فنتانیل مصرف شوند، بهشدت خطر مهار تنفسی را افزایش میدهند؛ زیرا هر دو دسته دارویی سیستم عصبی مرکزی را مهار کرده و مرکز تنفس را کند میسازند. نتیجه این همافزایی میتواند کاهش شدید سطح هوشیاری، قطع تنفس و در مواردی مرگ باشد. - داروهای مسدودکننده متابولیسم قوی
نمونهها: کتوکونازول، میفپریستون
این داروها متابولیسم فنتانیل را در کبد به طور قابلملاحظهای کند میکنند و باعث تجمع فنتانیل در خون میشوند. در این شرایط، غلظت دارو در بدن بالا میرود و خطر مسمومیت، ایست تنفسی و اوردوز بهطورجدی افزایش مییابد. - آنتاگونیستهای اوپیوئیدی
نمونهها: نالتروکسان، سامیدورفان
این داروها با مهار گیرندههای اوپیوئیدی، اثر فنتانیل را خنثی میکنند و به همین دلیل، مصرف همزمان آنها با فنتانیل میتواند باعث بروز علائم ترک بسیار شدید شود.
در این حالت، فرد ممکن است دچار بیقراری شدید، تپش قلب، نوسانات خطرناک فشار خون، مشکلات قلبیعروقی و حتی اختلالات جدی تنفسی شود. این تداخل دارویی بهویژه در افرادی که به فنتانیل وابسته هستند، میتواند بسیار خطرناک و در مواردی تهدیدکننده زندگی باشد. - مهارکنندههای MAO (MAOIs)
نمونهها: سافینامید، فنلزین، ایزوکربوکسازید
این داروها با افزایش چشمگیر سطح سروتونین در مغز عمل میکنند. از طرفی، فنتانیل نیز میتواند بر سیستم سروتونرژیک اثر بگذارد. ترکیب این دو گروه دارویی خطر بروز «سندرم سروتونین» را بهطور قابلتوجهی افزایش میدهد؛ یک وضعیت حاد و تهدیدکننده که با علائمی مانند تب بالا، تعریق شدید، تپش قلب، سفتی عضلات، آشفتگی ذهنی، توهم، تشنج، کاهش سطح هوشیاری و در موارد شدید، مرگ همراه است. - اوپیوئیدهای دیگر
نمونهها: آلفنتانیل، هیدروکدون
وقتی فنتانیل همراه با سایر داروهای اوپیوئیدی مصرف شود، اثرات آنها روی مرکز تنفس جمع میشود و شدت بیشتری پیدا میکند. این همزمانی میتواند باعث کاهش سطح هوشیاری، کندی شدید تنفس، بروز وقفه تنفسی (آپنه) و حتی ایست کامل تنفس شود. - داروهای ضدافسردگی سهحلقهای و مشابه (از جمله برخی SSRI و SNRI)
نمونهها: آمیتریپتیلین، آموکساپین
این داروها باعث کند شدن فعالیت مغز و تقویت اثرات آرامبخشی میشوند. وقتی همراه با فنتانیل مصرف شوند، تأثیر مهاری آنها بر سیستم عصبی مرکزی و مرکز تنفس بیشتر میشود. در نتیجه، احتمال بروز خوابآلودگی شدید، کاهش سطح هوشیاری و کند شدن خطرناک تنفس بهطور چشمگیری افزایش مییابد. - داروهای محرک یا تعدیلکننده سیستم عصبی
نمونهها: آمفتامین، آرمودافینیل
این داروها برخلاف فنتانیل، معمولاً باعث تحریک سیستم عصبی میشوند. وقتی همزمان با فنتانیل مصرف شوند، ممکن است اثرات متضاد و ناپایداری در بدن ایجاد کنند. این ترکیب میتواند باعث نوسانات ضربان قلب، فشار خون غیرقابلپیشبینی، اضطراب، تحریکپذیری و حتی تغییرات ناگهانی در سطح هوشیاری شود. در افرادی که سابقه بیماریهای قلبی یا مشکلات عصبی دارند، مصرف همزمان این داروها با فنتانیل میتواند بسیار خطرناک و حتی تهدیدکننده باشد. - الکل
الکل و فنتانیل هر دو سیستم تنفسی را مهار میکنند و مصرف همزمان آنها این اثر را بهشدت تقویت میکند. این ترکیب میتواند در مدت کوتاهی باعث افت شدید سطح هوشیاری و توقف تنفس شود و یکی از مرگبارترین تداخلها محسوب میشود.
مصرف فنتانیل در دوران بارداری
فنتانیل از جفت عبور میکند و مستقیماً به جنین میرسد. اگر در اواخر بارداری یا هنگام زایمان مصرف شود، میتواند باعث کندی تنفس، کاهش هوشیاری و شلی عضلات نوزاد پس از تولد شود.
مصرف مداوم فنتانیل در دوران بارداری نیز ممکن است منجر به وابستگی دارویی در جنین شود و نوزاد بعد از تولد با علائم ترک روبهرو گردد. به همین دلیل، مصرف این دارو در بارداری تنها باید در شرایط خاص و با ارزیابی دقیق انجام شود و در بسیاری از موارد، داروهای ایمنتر جایگزین آن میشوند.
مصرف فنتانیل در دوران شیردهی
این دارو میتواند از طریق شیر وارد بدن نوزاد شود. مقدار انتقال فنتانیل به شیر معمولاً کم است؛ اما همچنان میتواند برای نوزاد خطرناک باشد؛ مخصوصاً اگر نوزاد نارس باشد یا مشکلات تنفسی داشته باشد.
مهمترین نگرانی، مهار تنفس نوزاد، خوابآلودگی غیرطبیعی، شلی عضلات و کاهش توان مکیدن است. مادرانی که ناچار به مصرف فنتانیل هستند، باید تحتنظر پزشک باشند و نوزاد نیز از نظر تنفس، هوشیاری و تغذیه مرتب تحتنظر باشد.
فنتانیل چه عوارضی دارد؟
فنتانیل ممکن است باعث بروز عوارضی در سیستم تنفسی، قلبی، گوارشی و روانی شود. شدت این عوارض به دوز مصرف، مدت زمان استفاده و وضعیت سلامت فرد بستگی دارد. بر اساس گزارش Mayo Clinic این عوارض عبارت است از:
عوارض کوتاهمدت جسمی مصرف فنتانیل
- یبوست شدید
- ضعف تنفسی
- تهوع و استفراغ
- افت فشار خون
- خارش
- تعریق زیاد
- بینظمی ضربان قلب
- سرگیجه و گیجی
عوارض کوتاهمدت روانی مصرف فنتانیل
- خوابآلودگی شدید
- اضطراب یا بیقراری
- توهم
- نوسانات خلقی
عوارض بلندمدت جسمی مصرف فنتانیل
- تنگی تنفسی مزمن: به علت آسیب مداوم به مرکز تنفس و کاهش حساسیت آن به Co₂.
- کاهش سطح اکسیژن خون: به دلیل تنفس سطحی و ناکافی در مصرف طولانیمدت.
- اختلال عملکرد کبد: به علت متابولیسم سنگین فنتانیل و فشار مداوم بر کبد.
- ضعف سیستم ایمنی: به دلیل مهار فعالیت سلولهای دفاعی و کاهش توان پاسخ ایمنی.
- درد مزمن ناشی از مصرف بیش از حد: به علت حساس شدن بیش از حد گیرندههای درد در طولانیمدت.
عوارض بلندمدت روانی مصرف فنتانیل
- افسردگی: به دلیل کاهش تولید طبیعی دوپامین و اندورفین و ایجاد تغییر در شیمی مغز.
- وابستگی شدید روانی: به علت فعالسازی مداوم مسیر پاداش مغز.
- اختلال خواب مزمن: به دلیل برهمخوردن ریتم طبیعی خواب و کند شدن فعالیت سیستم عصبی مرکزی.
- کاهش تمرکز و حافظه: به دلیل تأثیر طولانیمدت فنتانیل بر عملکرد لوب پیشانی است که مرکز کنترل توجه و یادگیری است.
- حملات پانیک و اضطراب پایدار: به دلیل بیثباتی مداوم در سیستم سروتونین و نوراپینفرینی که مسئول تنظیم آرامش و واکنشهای استرسی هستند.
اوردوز فنتانیل
اوردوز فنتانیل زمانی اتفاق میافتد که میزان مصرف از حد تحمل بدن فراتر رفته و مرکز تنفس در مغز بهطورجدی مهار شود. این حالت میتواند در چند دقیقه فرد را به کام مرگ بکشاند. تنفس بسیار آهسته یا قطع تنفس، کبودی لبها و انگشتان، کاهش سطح هوشیاری و نبض ضعیف از مهمترین نشانههای اوردوز فنتانیل هستند.
در این شرایط نالوکسون بهترین پادزهر است؛ دارویی که گیرندههای اوپیوئیدی را آزاد میکند و اگر بهموقع تزریق شود میتواند فرد را از مرگ نجات دهد. بااینحال اثر نالوکسون کوتاهمدت است و پس از تزریق، لازم است بیمار فوراً به بیمارستان منتقل شود تا روند احیا و پایش تنفسی بدون وقفه ادامه پیدا کند.
روشهای ترک فنتانیل
ترک فنتانیل به دلیل ایجاد وابستگی شدید جسمی و روانی، تنها در صورتی ایمن و قابلاعتماد است که تحت نظارت مستقیم پزشک متخصص انجام شود. ترک در منزل بدون مراقبت حرفهای میتواند بسیار خطرناک باشد و احتمال بروز علائم شدید، بازگشت سریع و حتی خطر اوردوز را افزایش دهد.
روش استاندارد، ترک تدریجی و کنترلشده است. در این روند، دوز مصرف بهصورت مرحلهای کاهش مییابد، داروهای کمکی برای مهار درد، بیقراری و اختلالات خواب تجویز میشود و در نهایت رواندرمانی برای کنترل اضطراب و مدیریت وسوسه انجام میگیرد.
کلینیک ترک اعتیاد پیام تندرستی با برخورداری از پزشکان متخصص، تیم درمانی باتجربه و امکانات کامل، یکی از مراکز معتبر در زمینه درمان وابستگی به فنتانیل است که روند ترک را بهصورت علمی، ایمن و تحت نظارت ۲۴ساعته اجرا میکند تا بیمار کمترین رنج و بیشترین شانس موفقیت را داشته باشد. برای آغاز درمان و دریافت مشاوره تخصصی، میتوانید با کلینیک پیام تندرستی تماس بگیرید و از مشاوره اولیه رایگان بهرهمند شوید.
جمعبندی
فنتانیل مسکنی بسیار قوی است که برای کنترل دردهای شدید در شرایط پزشکی استفاده میشود، اما بهدلیل قدرت بالا، دوز درمانی و دوز خطرناک آن فاصله کمی دارند. مصرف بدون نظارت میتواند بهسرعت باعث وابستگی، سرکوب تنفسی و حتی مرگ شود.
برای پیشگیری از آسیب، آگاهی از علائم مصرف، عوارض، تداخلهای دارویی و موارد منع تجویز ضروری است. ترک فنتانیل باید حتماً زیر نظر پزشک و در محیط تخصصی انجام شود. کلینیک پیام تندرستی با برنامههای ساختارمند و کادر باتجربه، شرایط لازم برای ترک ایمن و موفق را فراهم میکند.
سؤالات متداول
- آیا مصرف کم فنتانیل هم میتواند خطرناک باشد؟
بله؛ فنتانیل حتی در مقدارهای بسیار کم هم میتواند تنفس را به طور ناگهانی متوقف کند؛ زیرا قدرت آن چندین برابر اوپیوئیدهای معمول است. - آیا ترک فنتانیل در خانه امکانپذیر است؟
ترک خودسرانه در خانه بسیار پرخطر است؛ زیرا شدت علائم و احتمال عود قابلپیشبینی نیست. ایمنترین روش، قطع تدریجی تحتنظر پزشک و در محیط درمانی کنترلشده است. - اگر پچ فنتانیل را چند ساعت زودتر بردارم، مشکلی ایجاد میشود؟
بله، برداشتن ناگهانی یا تغییر دوز بدون هماهنگی با پزشک، میتواند تعادل دارویی را بههم بزند و خطر کمبود تسکین یا اوردوز را افزایش دهد.
